بهره وری آب در کشور ۱۱ برابر کمتر از کشور‌های پیشرفته

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: سرمان سوت می‌کشد وقتی با برخی اعداد و ارقام درباره مصرف فاجعه آمیز «آب» در کشور مواجه می‌شویم. یکی از این آمار‌ها شاخص بهره وری آب در ایران است که مرکز پژوهش‌های مجلس اول آبان درباره آن مطالعات و گزارشی را منتشر کرده است. در این گزارش تصریح کرده که ما در ایران، به ازای یک متر مکعب آب فقط به ارزش ۵ دلار آمریکا می‌توانیم بهره وری داشته باشیم در حالی که این عدد در کشور‌های توسعه یافته، ۵۶ دلار است.

غصه نامه‌ای درباره بحران آب

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اول آبان در گزارشی با عنوان «مفهوم سازی کل نگر بحران آب با استفاده از پویایی شناسی سیستم ها» که می‌توان آن را غصه نامه آب هم نامید، ابعاد مختلفی از وضعیت کنونی کشور در مواجهه با بحران‌های آبی را که با آن روبه‌روست، مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است. در این گزارش بر وضعیت منابع آبی کشور در حوضه‌های آبریز، شاخص بهره وری آب، تعیین شاخص سرانه آب تجدیدپذیر، شاخص وابستگی کشاورزی به منابع آب و پیش بینی وضعیت آب در صورت ادامه سناریوی وضع موجود را بررسی و با آمار و ارقام آن را پیش روی سیاست گذاران کشور نهاده است. ما در این گزارش، بخش‌هایی از این مطالعه را مرور می‌کنیم.

شاخص بهره وری در ایران و جهان

اولین آمار‌هایی که در این گزارش، ما را غمگین می‌کند، میزان بهره وری آب در ایران و دیگر نقاط جهان است. مرکز پژوهش‌ها می‌نویسد: «بهره وری آب از دو منظر بیوفیزیکی و اقتصادی قابل بررسی است. به طور کلی می‌توان کشور‌های مختلف را با توجه به نسبت تولید ناخالص داخلی به میزان برداشت از منابع آب متعارف مورد بررسی قرار داد. براساس بررسی‌ها می‌توان دریافت که این شاخص در ایران از متوسط جهانی بسیار کمتر است. علت اصلی این امر را می‌توان در برداشت و مصرف بالای آب در بخش کشاورزی و همچنین قیمت بسیار پایین یا مجانی بودن آب در این بخش جست‌وجو کرد.» برای نمونه، شاخص بهره وری در ایران فقط مقدار بسیار کمی از کشور‌های با درآمد پایین بیشتر است و در مقابل، شاخص بهره وری در کشور‌های با درآمد بالا یا توسعه یافته، ۱۱ برابر بیشتر از کشور ماست. این ارقام به زبان ساده، یعنی ما از هر متر مکعب آب ۵ دلار بهره وری داریم، اما در کشور‌های توسعه یافته ۵۶ دلار و این رقم در متوسط جهانی ۲۱ دلار است؛ این یعنی ما در یک بحران اساسی در بهره وری از آب قرار داریم. برای این که بهتر بتوانیم این اعداد را با هم مقایسه کنیم، آن را در جدول شماره یک آورده ایم.

ورودی‌های آب نگران کننده‌تر از همیشه

اما در کنار نوع عملکرد ما نسبت به بهره وری از آب، این سوال هم مطرح است که وضعیت حوضه‌های آبریز اصلی کشور در چه شرایطی قرار دارد. شاید لازم نباشد به آمار گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس مراجعه کنیم و خشکسالی‌های مکرر این سال‌ها که یکایک ما آن را لمس کرده ایم، پاسخی برای این سوال باشد، ولی مرور این آمار احتمالا چشم هایمان را نسبت به آینده بازتر خواهد کرد. در این گزارش آمده است: «حوضه آبریز فلات مرکزی که مناطق بسیار وسـیعی از کشور را تشـکیل می‌دهد و حوضه آبریز قره قوم دارای بدتریــن وضعیت (کم آبی مطلق) هسـتند. در مقیاس کشوری نیز وضعیت بحرانی بوده که به معنای امنیت آبی نامناسب است.» (جزئیات در جدول شماره ۲)

تغییر اقلیم یا سوء مدیریت؟

حال درخصوص دلایل این وضعیت، گزارش مرکز پژوهش‌ها معتقد است، سوء مدیریت نقش اساسی در آن دارد و در پاسخ به این سوال می‌نویسد: بحران آب در ایران تنها ناشی از تغییرات اقلیمی نیست، به عبارت دیگر سوءمدیریت و نبود برنامه ریزی در بخش آب نیز در این بحران دخیل بوده اند. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد سهم عوامل انسانی از جمله توسعه مصارف آب بر، وضعیت اقتصادی و معیشت وابسته به آب، وضعیت صادرات - واردات، سطح زیر کشـت، رشد جمعیت، امنیت غذایی، انگیزه اصلاح الگوی مصرف و بهره وری و ... در ازدیاد مصارف، بیشتر از سهم عوامل طبیعی ناشی از کاهش بارش‌ها در کمیابی‌های آبی بوده است. آثار کم آبی مشاهده شده در سال‌های اخیر درواقع حلقه مؤخر از زنجیره روند فزاینده مصرف آب در دشت‌ها و حوضه‌های کشور است.